دانستنی های حقوقی بازار سرمایه

نتایج نهایی عملیات مالی شرکتها و موسسات انتفاعی ، در سود یا زیان آنها خلاصه میشود.، چنانچه حاصل عملیات بیانگر سود آوری باشد شرکتها ممکن است اقدام به تقسیم سود نمایند در عین حال بعضا" شرکتها بنا به دلایلی از تقسیم سود بین سهامداران خودداری می نمایند  دراین موارد شرکتها سود خالص سالیانه را به سود انباشته اضافه مینمایند و از جمله علل عدم تقسیم سود در شرکتهای سهامی مشکل کمبود نقدینیگی یا قصد شرکت برای سرمایه گذاری درطرحهای آتی را میتوان نام برد بطور کلی پرداخت سود سهام به سه شکل مختلف انجام میپذیرد که مشتمل  بر سود سهام بصورت پرداخت نقدی ، سود سهام غیر نقدی و سود در قالب سهام جدید ( سهام جایزه ) است.

الف - عوامل موثر در تصمیم گیری درباره انتخاب خط مشی تقسیم سود :

انتخاب هر یک از خط مشی های تقسیم سود میتواند تابع عوامل و محدودیتهای متعددی باشد که شدت و ضعف هر یک از این عوامل در تقسیم سود شرکت موثر است که ذیلا" بصورت اختصار به تعدادی از این محدودیتها پرداخته میشود .

1- محدودیت های قانونی: در قانون تجارت بیشتر کشورها  محدودیتهایی بر نحوه تقسیم سود وضع شده است در قانون تجارت ایران نیز به موارد 90 و 140 میتوان اشاره نمود،بموجب ماده 90 قانون تجارت ، تقسیم سود اندوخته  بین صاحبان سهام فقط پس از تصویب مجمع عمومی جایز و در صورت وجود منافع تقسیم ده درصد از سود ویژه سالیانه بین صاجبان سهام الزامی است و بر ماده 140 هیات مدیره مکلف است .هر سال یک بیستم از سود خالص شرکت را به عنوان اندوخته قانونی موضوع نماید . همین که اندوخته قانونی10/1 سرمایه شرکت رسید موضوع کسر آن اختیاری است در صورت افزایش سرمایه کسر 20/1 باید تا زمانیکه اندوخته قانونی 10/1 سرمایه بالغ گردد ادامه یابد البته باید توجه داشت که یکی از عوامل تصویب این مواد توجه به حقوق سهامداران خصوصا" سهامداران خرد است بدین منظور که شرکت در صورت سود آوری هر سال مکلف به پرداخت سود یا حداقل مقرر به سهامداران باشد .

2- محدودیتهای نقدینگی: در مواردی ، صورتحساب سود و زیان شرکت ممکن است نشان دهنده سود باشد ولی عملا" نقدینگی لازم برای تقسیم سود موجود نباشد علت این امر میتواند ناشی از انباشت سود خالص شرکت در داراییهایی از قبیل مطالبات واسناد دریافتی و نیز موجودی کالاو سایر داراییها باشد، استفاده از مبنای حسابداری تعهدی که شناخت درامدها و هزینه ها را به محض تحقق آنها و بدون توجه به دریافتها و پرداختهای نقدی بعمل می آورد نیز میتواند موجب این حالت شود در چنین حالتی شرکت علی رغم نشان دادن سود در صورتای مالی قادر به تقسیم ان نبوده و در صورت اصرار یا تمایل سهامداران به دریافت نقدی سود ، شرکت را با مشکل مواجه خواهد نمود.

3- فرصتهای سرمایه گذاری و مزیتهای مالیاتی : در عمده موارد شرکت ها با فرصتهای سرمایه گذاری و یا تکمیل و گسترش یا تجهیز دارایی های خود مواجه و لازم بدانند.  تا سود سالانه را صرف این فرصتها نمایند وگاها" تامین مالی شرکتها از طریق بدهی ( اخذ وام از بانک ،انتشار اوراق قرضه...) موجب میشود تا هزینه موثر بدهی کمتر از هزینه اسمی آن شود زیرا هزینه ها ی بدهی  از درآمد مشمول مالیات کسر شده و در عمل مالیات کمتری توسط شرکت پرداخت میشود به همین علت بسیاری از شرکتها ترجیع میدهند از طریق تامین بدهی تامین  مالی نمایند و به همین علت بخش  عمده ای از در آمد آنان صرف باز پرداخت هزینه ها بدهی شده و مبلغ  قابل تقسیم بین سهامداران کاهش می یابد.

4- وضعیت سهامداران : خرید سهم از طریق اشخاص حقیقی و حقوقی در شرکتها سهامی با اهداف متفاوت بر اساس  نگرش و شرایط خاص خریدار صورت میپذیرد خریداران عمده غالبا" با هدف بلند یا میان مدت مثل تاثیر در تصمیم گیری ها، مدیریت ،افزایش قیمت سهام، خرید و فروش .... و خریداران جزء عمدتا" با هدف دریافت سود سالیانه و یا خرید وفروش سهام و بهره مندی از ارزش افزوده  صورت می گیرد. چنانچه شرکتی با کثرت سهامداران خرد  مواجه باشد عدم تقسیم سود در کنارسایرمسائل  شرکت  میتواند موجب تبعات نامطلوب برای سهامداران و شرکت شود.

ب- خط مشی ها وروش های تقسیم سود.

تقسیم سود سهام در شرکتهای سهامی به روش های مختلفی انجام شده که طی سالها این روش نهادینه شده و تقریبا هر سال تکرار میشود این خط مشی مشتمل بر تقسیم سود ثابت، تقسیم سود متغیر و سود ثابت به علاوه سود اضافی میتواند باشد و نحوه تقسیم سود سهام نیز در یکی از حالتهای ، پرداخت سود سهام که به صورت وجه نقد و سود سهمی که به صورت سهام جایزه به  نسبت سهم هر یک از سهامداران از کل سهام شرکت و سود متعلقه یا سود غیر نقدی سهام که زیاد متداول نیست صورت میپذیرد. در خصوص پرداخت سود نظریات مختلفی مطرح است عده ای معتقدند شرکتها باید سود سهام بیشتری تقسیم نمایند تا در این صورت سهامداران خرد از فروش منصرف شده و با استقبال این افراد از عدم فروش و یا خرید سهام جدید تقاضا برای خرید سهام شرکت افزایش یافته و این امر منجر به حداکثر شدن ارزش سهام شرکت و ثروت سهامداران گردد و در مقابل عده ای معتقدند شرکتها باید سود کمتری تقسیم کرده و با انباشته کردن سود سالانه مبالغ آن را صرف تامین مالی طرحهای سرمایه ای نمایند. بدین ترتیب طرحهای سرمایه ای شرکت از محل منابع داخلی شرکت و با هزینه کمتر در قیاس تامین مالی بیرون مجموعه و پرداخت هزینه های تامین مالی اجرامیگردد و با سود آوری نهایی طرحها نهایت به نفع سهامداران خواهد بود .

در خاتمه ضمن اشاره به تعدادی از مواد قانون تجارت پیرامون موضوع  مورد بحث از آنجاییکه سود سهام در نگاه اول در واقع نوعی پیش بینی درباره موقعیت آتی هر شرکت است . عوامل فرهنگی و روانی و تبلیغاتی و محیطی نیز میتواند باعث سقوط یا افزایش قیمت سهام شرکتها گردد و پرداخت یا عدم پرداخت سود سهام می تواند به عنوان یک علامت مثبت یا منفی برای سهام داران هر شرکت نمود یابد یا حتی بعضا" شرکتها نیز با علم به این موضوع از این حربه در جهت دهی به قیمت سهام خود در بازار و در نتیجه هدایت سهامداران خود استفاده نمایند . هر چند  ممکن است این علامتها کاذب باشند و در مواقع وضعیت شرکتها عکس آن چیزی باشد که سعی می کنند نشان دهند در هر صورت تقسیم سود سهام دارای محتوای اطلاعاتی گسترده ای بوده وتصمیم گیری  سرمایه گذاران را تحت تاثیر قرار میدهد.

ج - مروری بر موادی از  قانون تجارت:

بر اساس ماده 237: سود خالص شرکت در هر سال مالی عبارت است از درآمد حاصل از همان سال منهای کلیه هزینه ها و استهلاکات و ذخیرها...

بر اساس ماده239: سود قابل تقسیم عبارت است از سودخالص شرکتها منهای زیانهای     سال قبل همراه با کسر اندوخته ها ...                                                           

بر اساس ماده 240: تقسيم سود پس از تصویب مجمع عمومی واحراز اینکه  سود قابل تقسیم وجود دارد و تعیین مبلغ قابل تقسیم انجام خواهد بود پرداخت سود حداکثر ظرف8 ماه از تصمیم  مجمع باید انجام پذیرد و چنانچه مجمع نسبت به نحو پرداخت تصمیم نگرفته باشد هیات مدیره نحوه پرداخت را مشخص خواهد کرد.                              

بر اساس ماده 258: اشخاص زیر به حبس تادیبی از یکسال تا سه سال محکوم خواهند شد

1-  رئیس و اعضای هئیت مدیره و مدیر عامل شرکت که بدون صورت دارایی و ترازنامه یا به استناد صورت دارایی و ترازنامه مزور منافع موهمی را بین صاحبان سهام تقسیم کرده باشند.                                                                                

2- رئیس و اعضای هئیت مدیره و مدیر عامل شرکت که ترازنامه غیرواقع به منظور پنهان داشتن وضعییت واقعی شرکت به صاحبان سهام ارائه یا منتشر کرده باشند...